Alicja w krainie przekładów

Nakładem krakowskiego Wydawnictwa Bona ukazało się właśnie nowe wydanie jednej z najsłynniejszych książek w historii literatury, Alicji w Krainie Czarów. Warto zwrócić na nie uwagę, bo wydawnictwo opublikowało książkę w zupełnie nowym tłumaczeniu, i to nie byle kogo – autorką przekładu jest prof. Elżbieta Tabakowska, wybitna tłumaczka m.in. dzieł Normana Daviesa, autorka doskonałych książek poświęconych teorii i praktyce przekładu O przekładzie na przykładzie i Tłumacząc się z tłumaczenia.

Historia przekładów Alicji w Krainie Czarów to temat sam w sobie fascynujący. Książka została przetłumaczona z języka angielskiego na ponad 125 języków, w tym takie jak esperanto i język farerski (jest to język skandynawski, którym posługuje się około 48 tys. mieszkańców Wysp Owczych). Na język niemiecki tłumaczono ją 34 razy. Również polscy tłumacze chętnie podejmowali się tego wyzwania – do tej pory Alicja ukazała się w języku polskim w dziewięciu przekładach, w tym tak wybitnych tłumaczy jak Antoni Marianowicz, Maciej Słomczyński czy Robert Stiller.

Co sprawia, że ta książka nie daje spokoju tłumaczom, że wciąż ktoś na nowo podejmuje próbę zmierzenia się z tym tekstem? Otóż w Alicji najważniejsze są język i forma, przez co staje się ona jednym z najambitniejszych wyzwań dla każdego tłumacza literatury. Oryginalny tekst angielski pełen jest wyrafinowanych gier językowych i zabaw słownych, pojawiają się w nim satyryczne aluzje do przyjaciół i wrogów autora, parodie szkolnych wierszyków wiktoriańskich. Autor tworzy oniryczny, surrealistyczny świat dziwów, a niezwykłą atmosferę kreuje głównie za pomocą języka. Sam problem tłumaczenia imion i nazw własnych jest osobnym zagadnieniem translatorskim, które doczekało się całej literatury przedmiotu. Tekst zawiera tak naprawdę dwie książki: jedną dla dzieci, drugą dla dorosłych. Oddanie tego wszystkiego w przekładzie to karkołomne zadanie – niektórzy twierdzą wręcz, że Alicja jest utworem w zasadzie nieprzetłumaczalnym.

Dlatego informacja o nowym przekładzie Alicji w Krainie Czarów to dla wszystkich zainteresowanych teorią i praktyką przekładu wiadomość elektryzująca. Jaki kształt językowy przybrał ten legendarny już tekst w tłumaczeniu Elżbiety Tabakowskiej? Jakich wyborów stylistycznych i leksykalnych dokonała tłumaczka? Jak prezentuje się jej przekład na tle poprzednich tłumaczeń? Najlepiej przekonać się samemu.

Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów, przeł. Elżbieta Tabakowska, Wydawnictwo Bona, Kraków 2012.